Kiếm sống là tập thứ hai của bộ tiểu thuyết tự thuật nổi tiếng của nhà văn Macxim Gorki.
Nếu ở Thời thơ ấu là những năm tháng niên thiếu bất hạnh, vất vả trong gia đình nhà ông ngoại thì ở Kiếm sống nhân vật chính Aliôsa đã mở rộng tầm nhìn ra xã hội, bắt đầu kiếm sống – cũng chính là lúc tầm mắt của cậu bé ngày càng rộng mở.
Kiếm sống thuật lại quãng thời niên thiếu của Aliôsa từ năm mười tuổi đến năm mười sáu tuổi. Trong sáu năm ấy, cậu bé đã trải qua nhiều nghề để kiếm sống với cuộc sống không dễ dàng. Thế nhưng điều quan trọng nhất, là khi bước chân vào xã hội, tiếp xúc với nhiều loại người khác nhau, Aliôsa càng có những trải nghiệm đáng quý trong thời niên thiếu của mình.
MỞ RỘNG TẦM NHÌN
Bước vào đời, cậu bé tận mắt chứng kiến những hành động bóc lột ti tiện của bọn trưởng giả. Cậu bé đã phải chứng kiến bao những chuyện đánh đập, những chửi bởi, những bất công ở trong xã hội. Những trò ăn cắp, những lối sống lệch lạc, những hiện thực đau đớn nghiệt ngã cứ hiện hữu trước mắt cậu bé từng ngày, từng giờ, trong từng môi trường làm việc khác nhau. Người ta chế nhạo nhau, cấm đoán nhau, chửi bới nhau, chê bai nhau, làm tổn thương nhau,…Thói tư hữu, vị kỉ, sự tham lam,…đầy rẫy trong những trang tự thuật. Đó là hiện thực nghiệt ngã và bản thân cậu bé Aliôsa đã nhận ra:
“Tất cả chúng ta đang sống trong một cuộc sống đê tiện và bẩn thỉu! Đó là một sự thật!”
Mười tuổi, bước vào đời, trải qua nhiều nghề nghiệp khác nhau, thay đổi nhiều môi trường khác nhau, cậu bé luôn nhìn thấy cái xấu và cái ác:
“Xung quanh tôi toàn là những trò đểu giả và tàn nhẫn, những cảnh trơ trẽn bẩn thỉu, chúng nhiều vô kể, nhiều hơn ở những phố của Cunavino, nơi có nhiều “nhà thổ” và “gái điếm”.
Điều đó khiến cuộc sống của cậu bé khá khổ sở. Cậu căm tức, ghê tởm:
“Tôi ghét những chuyện bất hạnh, những bệnh tật và những lời than vãn. Khi nhìn thấy những điều tàn nhẫn, máu mê, những vụ đánh nhau, thậm chí ngay cả những lời nhạo báng chửi rủa – là tôi cảm thấy ghê tởm trong cơ thể và phút chốc nó làm tôi phát điên lên, rồi chính tôi cũng đánh nhau như những con thú dữ, sau đấy tôi xấu hổ đến tôi độ.
Nhưng trong lòng cũng đầy thương xót với những con người bất hạnh.
Có thể thấy, bộ mặt xã hội nước Nga được khắc họa một cách chân thực dưới sự quan sát của Aliôsa. Nhưng, hiện thực khắc nghiệt ấy không làm cho cậu bé bi quan chán nản, cũng không thể vùi dập được cậu bé. Điều đáng quý nhất là khi trải qua những mâu thuẫn, những giằng xé, cậu bé ấy đã tìm kiếm được những điều tốt đẹp, một lối đi riêng cho cuộc đời mình.
ÁNH SÁNG CỦA TRI THỨC
Aliôsa không tách mình ra khỏi xã hội bộn bề, nghiệt ngã, cũng không tách mình khỏi những con người tốt xấu kia, nhưng cậu bé đã trang bị cho mình những nguồn kiến thức đáng quý. Vốn ham hiểu biết, Aliôsa đã say mê đọc tác phẩm văn học và chính những thành tựu của Gôgôn, Puskin, …đã mở ra cho cậu bé một chân trời mới, củng cố niềm tin của Aliôsa vào cuộc sống, vào con người, thôi thúc niềm khát khao vươn tới những khát vọng lớn lao, vươn tới những gì cao thượng, vĩ đại. Cậu trân trọng sách. Cậu đam mê sách. Và sách đã thanh lọc tâm hồn cậu:
“Tôi đã đọc quyển Kí sự gia đình của Acxacov, thiên trường ca nổi tiếng của nước Nga “Trong rừng”, tập “Nhật kí của người đi săn” hay tuyệt diệu, những tập truyện ngắn của Grebionca và Xologuv, các tập thơ của Venevitinov, Odoevxki Chiutsev. Những tập sách ấy đã gột rửa khỏi tâm hồn tôi lớp vỏ ngoài của những ấn tượng về cuộc sống thực tế bần cùng đầy cay đắng. Tôi đã cảm thấy được thế nào là một quyển sách hay và hiểu được sự cần thiết của sách vở đối với tôi. Đọc những quyển sách ấy, tâm hồn tôi thư thái lại vì một niềm tin tưởng vững chắc không phải chỉ có mình tôi trên trái đất này và tôi sẽ không trở nên vô ích đâu!”
Cũng như thế, sách mở ra trong cuộc sống của cậu những chân trời mới. Cậu được “đặt chân” đến những miền đất mới bằng sách, “gặp gỡ” những con người khác nhau, cảm nhận những cuộc sống khác nhau,…Chính cậu đã thừa nhận:
“Sách vở dẫn dắt tôi tới một cuộc sống khác hẳn – một cuộc sống đầy những tình cảm và mơ ước lớn lao”.
Và sách đã khơi dậy ở cậu bé những cảm xúc rất đỗi chân thành. Có lẽ ít ai có thể yêu sách, có thể hòa toàn bộ tâm hồn, xúc cảm của mình vào trang sách như Aliôsa:
“Đó là tập thơ của Puskin. Tôi đọc một hơi tất cả những bài thơ đó, lòng tràn ngập một niềm khao khát như một người lạc vào một nơi đẹp chưa từng thấy, muốn chạy khắp mọi nơi để xem ngắm. Đó cũng là cảm giác của ta, sau khi đi rất lâu trên những mỏm đất đầy rêu của một khu rừng lầy, bỗng nhiên thấy hiện ra trước mắt một bãi cỏ khô ráo, đầy hoa và tràn ngập ánh nắng. Ta đứng lại, sững sờ nhìn cảnh tượng đó trong phút giây, rồi hớn hở tung tăng chạy khắp nơi: mỗi một lần chân ta chạm vào một lớp cỏ mềm mại trên miếng đất màu mỡ đó là mỗi lần lòng ta rung lên một niềm vui man mác”
Cậu đã đọc sách mọi lúc mọi nơi, tận dụng mọi cơ hội để được tiếp cận ánh sáng của tri thức: “Tôi đọc sách trên gác thượng hoặc khi chẻ củi trong nhà kho, chỗ nào cũng đều bất tiện và lạnh lẽo. Thỉnh thoảng gặp quyển sách hay hoặc phải đọc chóng cho xong, tôi thức dậy lúc nửa đêm và đốt nến lên” và khi bị thu lại toàn bộ số nến trong phòng và bản thân cậu bé không có tiền mua nến, cậu bé đã tìm ra giải pháp riêng cho mình:
“Tôi bèn lén cạo mỡ ở các chân nến, và bỏ vào một cái vỏ hộp cá trích bằng sắt tây, rồi rót thêm dầu trong chiếc đèn để ở tượng thánh vào đó. Tôi lấy chỉ xe thành bấc, và đêm nào cũng đốt một ngọn lửa con tí khói um trên lò sưởi”.
Với tình yêu sâu sắc với sách, cậu bé còn chia sẻ những cuốn sách mà mình đã đọc với những người xung quanh. Cậu bé hay kể cho những người xung quanh về những cuốn sách cậu đã đọc hoặc đọc lại cho họ nghe bằng những đam mê mãnh liệt. Làm điều này, có lẽ cậu bé luôn mong muốn dùng ánh sáng của tri thức soi chiếu vào cuộc đời tăm tối của những kiếp người bất hạnh, để họ tin vào những điều tốt đẹp, để họ tìm ra lối đi cho chính mình. Và với bản thân cậu bé, sách chính là tình yêu, là người thầy, là con đường để cậu vươn tới những chân trời mới, những khát khao, hi vọng mới.
TRÂN TRỌNG CON NGƯỜI
Trên chặng đường kiếm sống của mình, cậu bé đã gặp nhiều người. Có người xấu, có kẻ tốt, có kẻ khiến cho cậu bé vừa yêu vừa giận,…Thế nhưng, điều quan trọng nhất là cậu bé đã luôn nhìn nhận vào những ưu điểm của con người, trân trọng con người dù họ ở hoàn cảnh bi đát nhất, chớ trêu nhất.
Ở giữa trường đời ấy, Aliôsa đã gặp được những người “thầy” cao quý trong những người lao động bình thường: thợ mộc, thợ nề, công nhân khuân vác, thợ làm tượng thánh…
Đó là hình ảnh bác đầu bếp Xmurưi hiền hậu, công bằng, cao thượng đã khơi dậy ở Aliôsa niềm say mê đọc sách.
Đó là hình ảnh bác Gikharep, thợ vẽ tượng thánh, luôn cháy bỏng niềm khao khát hiểu biết và sáng tác tự do.
Đó là hình ảnh chị vợ bé của anh thợ cắt tóc – người luôn cho cậu mượn sách và làm dịu trái tim cậu bé bằng sự khoan dung.
Đó là chị thợ giặt bất hạnh Natalia – người đã luôn đứng về lẽ phải, người đã lấy lại danh dự cho cậu bé khi cậu bị đổ oan.
Đó là dược sĩ Golbec – người có thể giúp cậu trả lời những thắc mắc về sách: “Con người ấy biết được những ý nghĩa giản đơn của tất cả những chữ thông thái trên đời. Ông ta có cái chìa khóa để mở mọi kho tàng bí mật.”
Đó là nữ hoàng Macgo – người phụ nữ mà cậu luôn ngưỡng mộ, người đã khơi dậy ở trong cậu những tình cảm chân thành và sự thiện lương.
Đó là anh thợ Xitanôp rất thẳng thắn, ngay thật, yêu thơ của Lecmôntôp một cách say mê, đằm thắm.
Biết bao tài năng, tâm hồn đáng kính yêu trong những người lao động đang bị giam hãm trong cuộc đời cơ cực, tù túng, khổ đau. Và điều may mắn là Aliôsa đã nhìn thấy, đã học được những điều đáng quý trong những con người Nga thật thà chất phác và cao đẹp ấy.
NIỀM TIN VÀ Ý CHÍ
Trải qua những dằn vặt đau đớn, những mâu thuẫn giằng xé mà cuộc sống mang lại: một con người thụ động, lảng tránh thực tại và một con người được nuôi dưỡng bằng ý chí thiêng liêng.
Kết thúc tác phẩm, khi đã trải qua những thăng trầm, khi đã được tôi luyện trong chính cuộc sống hà khắc, Aliôsa vẫn không rơi vào cảnh bi quan, chán nản hay tuyệt vọng. Niềm tin và ý chí ngời sáng trong cậu thiếu niên mười sáu tuổi. Chính vì vậy, cuối tác phẩm, cậu bé đã có một suy nghĩ chín chắn về ý nghĩa cuộc đời mình:
“Tôi muốn đá tung tất cả trái đất và cả ngay chính mình nữa để cho tất cả mọi vật – kể cả tôi – xoay như một cơn lốc mừng vui trong điệu múa tưng bừng của ngưỡng con người yêu nhau say đắm, những con người đang yêu cuộc sống này, cuộc sống mở đầu cho một không gian khác đầy tươi đẹp phấn khởi và ngay thật,…
Tôi nghĩ bụng:
“Ta phải làm được một việc gì chứ, nếu không thì ta sẽ sống vô ích…”
[su_button url=”https://fast.accesstrade.com.vn/deep_link/4348611940829411658?url=https%3A%2F%2Ftiki.vn%2Fkiem-song-p1016772.html” target=”blank” style=”flat” background=”#ef2d30″ size=”6″ rel=”nofollow”]MUA SÁCH TRÊN TIKI[/su_button]
Có thể nói, Kiếm sống là một cuốn sách đầy nhân văn. Cuốn sách lỗi kéo người đọc không phải là những lãng mạn viển vông của cậu bé mới lớn. Ngược lại, đó là những suy nghĩ, trăn trở, là sự mạnh mẽ, bản lĩnh của con người đã dám bứt phá, vươn lên khỏi nghịch cảnh của cuộc đời và hướng tới những điều lớn lao, tốt đẹp trong cuộc đời này. Kiếm sống quả thực là một cuốn sách đặc biệt, một cuốn sách truyền cảm hứng cho thế hệ bạn đọc sau này, cho những ai còn trăn trở về cuộc đời mình. Ở Kiếm sống không hẳn là tiếng nói lạc quan, nhưng đó lại chính là cuốn sách luôn hướng người đọc tới những suy nghĩ tích cực, mang đến cho bạn đọc những suy nghiệm về cuộc đời và con người.